Yakkabog' tumani 21-maktab

Bugun O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 2021 yilga mo‘ljallangan davlat budjeti parametrlari muhokamasiga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishi o‘tkazildi.

«Koronavirus pandemiyasi ko‘pgina rejalarga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. Lekin qabul qilingan qarorlar va o‘z vaqtida ko‘rilgan choralar natijasida joriy yilgi budjet parametlari ijrosi ta’minlanmoqda. Bu esa pandemiya oqibatlarini bartaraf etishga 13,4 trillion so‘m mablag‘ yo‘naltirishga imkon berdi.

Davlatimiz rahbari kelgusi yilgi budjetni rejalashtirishda pandemiyaning davom etishi, jahondagi iqtisodiy faollik pasayishini inobatga olish kerakligini ta’kidladi», deyiladi prezident matbuot xizmati xabarida.

Yig‘ilishda makroiqtisodiy barqarorlik va belgilangan budjet tushumlarini to‘liq ta’minlash chora-tadbirlari muhokama qilingan. Buning uchun 2021 yili iqtisodiyotda kamida 5,1 foiz, jumladan, sanoatda 5,8 foiz, xizmatlar va qurilishda 6,5 foizdan o‘sishga erishish kerak bo‘ladi. Inflatsiya darajasi va budjet defitsitini prognoz ko‘rsatkichlaridan oshirmaslik ham muhim hisoblanadi.

Mutasaddilarga ushbu vazifalar bo‘yicha topshiriqlar berilgan. Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish hamda 600 ming ish o‘rnini legallashtirish, 53ta idoraning ma’lumotlar bazasini integratsiya qilish, markirovka qo‘llanadigan mahsulotlar turini kengaytirish hisobiga budjetga qo‘shimcha mablag‘lar tushirish mumkinligi aytib o‘tildi.

Yirik korxonalarda ishlab chiqarishni ko‘paytirish ham rejalashtirilmoqda. Misol uchun, iqtisodiyot tarmoqlari va aholining tabiiy gazga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq qoplash hamda hisob-kitobni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish orqali aksiz solig‘idan qo‘shimcha 500 milliard so‘m mablag‘ tushirish imkoni mavjud. Shu bilan birga, elektr energiyasi bilan ichki bozordagi ehtiyojni uzluksiz ta’minlash hisobiga qo‘shilgan qiymat solig‘idan qo‘shimcha 250 milliard so‘m budjetga daromad tushishi kutilmoqda.

Energetika vazirligiga shu bo‘yicha ko‘rsatmalar berilgan. Transport vazirligiga keyingi yili qatnovlarni tiklash, yangi marshrutlarni ochish hisobiga budjetga tushumlarni 2019 yildagi ko‘rsatkichlarga yetkazish vazifasi qo‘yilgan.

Pandemiya sharoitida ijtimoiy sohaga ajratiladigan xarajatlar joriy yilga nisbatan kamida 15 foizga oshirilishi rejalashtirilmoqda. Jumladan, keyingi yilda maktabgacha ta’lim qamrovi darajasini 70 foizga, bunda xususiy sektor ulushini 25 foizga yetkazish maqsad qilingan. Xalq ta’lim vazirligiga budjetdan ajratmalar 16 foizga oshiriladi. Maktablarni tezkor internetga ulash bo‘yicha birinchi marta budjetdan 100 milliard so‘m, jihozlashga 200 milliard so‘m yo‘naltirish nazarda tutilmoqda.

Bundan tashqari, ilm-fanni rivojlantirish konsepsiyasi doirasida kelgusi yili innovatsion rivojlantirish va novatorlik g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasiga budjetdan 2 baravar ko‘p mablag‘ yoki 100 milliard so‘m ajratiladi.

Sog‘liqni saqlash sohasiga qariyb 20 trillion so‘m, shundan koronavirusga qarshi kurashish tadbirlari uchun 3 trillion so‘m hamda dori-darmon xaridiga 1,8 trillion so‘m belgilanishi ko‘zda tutilgan.

Ilk bora onkogematologiyaga qariyb 90 milliard so‘m ajratilmoqda. Shuningdek, tamaki savdosidan olingan aksiz solig‘ining 7 foizi Onkogematologik va davolash qiyin bo‘lgan kasalliklarga chalingan bemorlarni sog‘lomlashtirishga ko‘maklashish jamg‘armasiga o‘tkazib beriladi. Shu bilan birga, kelgusi yilda birinchi marta gemodializga muhtoj kasallarga tibbiy xizmatlar ko‘rsatish qamrovini 100 foizga yetkazish uchun 130 milliard so‘m yo‘naltiriladi.

Yig‘ilishda kambag‘allikni qisqartirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash hamda aholi bandligini ta’minlash masalalariga alohida e’tibor qaratildi.

Kambag‘allikni qisqartirish maqsadida ijtimoiy nafaqa oluvchi muhtoj oilalar soni joriy yil boshiga nisbatan 2 baravarga oshirilishi belgilandi. Kelgusi yil 1 yanvardan yagona ijtimoiy reyestrni barcha hududlarda ishga tushirib, ijtimoiy nafaqalar ajratish tizimini to‘liq avtomatlashtirish zarurligi qayd etildi.

Tadbirkorlik dasturlari doirasida 3 trillion so‘mdan ortiq subsidiyalar berilishi mo‘ljallanmoqda. Bundan tashqari, Bandlikka ko‘maklashish jamg‘armasi hamda Jamoat ishlari jamg‘armasiga 250 milliard so‘mdan mablag‘ yo‘naltirish rejalashtirilgan.

Yangi ish o‘rinlari ochish va aholini tadbirkorlikka jalb qilish hisobiga kam ta’minlanganlar sonini qisqartirish zarurligi ta’kidlandi.

Qayd etilishicha, kelgusi yili chin yetim bolalarni uy-joy bilan ta’minlash uchun budjetdan birinchi marta 30 milliard so‘m ajratilishi belgilangan. Mutasaddilarga bu borada yangi tartib va ro‘yxatlar ishlab chiqish topshirildi.

Budjetni shakllantirishda mahalliy kengashlar vakolatlarini yanada kengaytirish zarurligi qayd etildi. Hududlar o‘zi uchun qo‘shimcha rezervlarni aniqlashi, ularning hisobiga joylardagi muammolarni hal qilishga o‘rganishlari maqsadga muvofiqligi aytib o‘tildi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev budjet xarajatlari ochiq-oshkora bo‘lishi, vazirlik va idoralar, hududlar uning har bir so‘mini oqilona sarflashi kerakligini ta’kidladi.

Manbaa: Kun.uz saytidan olindi

Азиз абитуриентлар ва ота-оналар!

Сизларга мамнуният билан шуни маълум қиламизки, Тошкентдаги Турин Политехника университетига 2020/2021 ўқув йили учун қабул бошланди.

Тошкент шаҳридаги Турин Политехника университети нодавлат нотижорат ташкилот сифатида Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, “Ўзавтосаноат”, Италиянинг Турин Политехника университети ҳамда бошқа манфаатдор бизнес-ассоциациялар ҳамкорлигида ташкил этилган.

Таълим жараёни Италиянинг Турин политехника университети томонидан қабул қилинган таълим дастурларига, олий таълимнинг халқаро сифатига мос келувчи талабларига, Ўзбекистон Республикасининг давлат таълим стандартларига мувофиқ олиб борилади. Университет ўз олдига қўйган асосий вазифалардан бири – ишлаб чиқариш ва хўжалик объектларини лойиҳалаш ҳамда қуришга ихтисослашган ташкилот ва корхоналар учун юқори малакали мутахассисларни тайёрлаб беришдир. Университет талабалари ҳамда профессор- ўқитувчилари  бир неча йиллардан бери халқаро ташкилотларнинг турли дастурларида фаол иштирок этиб, ҳар йили Италия, Германия, Япония ва Жанубий Корея каби давлатларга алмашинув дастури орқали бориб ўз малакаларини ошириб қайтмокдалар. Бундан ташқари, талабалар Европанинг дунёга танилган йирик корxона ва ташкилотларида амалиёт ўтамоқдалар.

Абитуриентларни қабул қилиш ва университет битирувчиларини аттестациядан ўтказиш жараёни Италиянинг Турин Политехника университети томонидан белгиланган тартибда, Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги билан келишилган ҳолда амалга оширилади.

Шошилинг! Дунё бўйлаб 120 дан ортиқ давлатлар тан олган дипломга эга бўлинг! Битирувчиларга Италиянинг Турин политехника университети дипломи берилади ва ушбу ҳужжат Ўзбекистон Республикаси ҳудудида белгиланган қонунчилик нормаларига мос келадиган олий таълим ҳақидаги ҳужжат сифатида тан олинади.

Кириш имтиҳонларида юқори балл олган абитуриентлар ўрнатилган имтиёз асосида иккинчи курсдан қабул қилиниш имкониятига эга бўладилар. Бунинг учун абитуриент етарли тил кўникмаларига эга бўлиши талаб этилади. Абитуриент бу имкониятни рад этиши ва таълимни биринчи курсдан давом эттириши мумкин.

2019/2020 ўқув йилида Тошкент шаҳридаги Турин политехника университети бакалавриат босқичининг ҳар бир йўналиши учун белгиланган қабул квотаси қуйидагича тақсимланади:

2020/2021 ўқув йили учун кириш имтиҳонлари икки босқичда бўлиб ўтади:

• Биринчи имтиҳон 22 МAЙ куни маҳаллий вақт билан соат 13:00 да бўлиб ўтади (рўйхатдан ўтиш охирги муддати – 18 май, номзодлар максимал сони – 200 киши). Ушбу имтиҳон онлайн тарзда бўлиб ўтади, шунинг учун ҳар бир номзод компьютер/ноутбук ва видеокамерага эга бўлиши керак;
• Иккинчи имтиҳон (номзодлар сони чекланмаган) июль ойининг бошида бўлиб ўтади (аниқ саналар ва тартиби кейинроқ эълон қилинади).   

Онлайн анкета тўлдириш: www.polito.uz  —->>>

https://didattica.polito.it/pls/portal30/sviluppo.pkg_apply.login?p_lang=EN

Ўзбек тилида | Рус тилида | Инглиз тилида

Номзодлар 1-босқичдан ўтишлари шарт бўлиб, ушбу босқични амалга оширмай 2-босқичга ўта олмайдилар!

2-босқич – кириш имтиҳонлари жараёнининг шаффофлигини таъминлаш учун, карантин пайтида, 1-босқични тугатгандан сўнг, ариза берувчи (абитуриент) паспортининг электрон нусхасини қуйидаги манзилга юбориши лозим: admission@polito.uz.

Барча фанлар бўйича тестлар инглиз тилида ўтказилади!

2019/2020 ўқув йили кириш имтиҳонларидан ўтган абитуриентлар учун ажойиб имконият!

COVID-19 пандемияси сабаб, бу йилги қабул жараёни ўз вақтида бошланмади ва одатий ўрнатилган тартибда бўлиб ўтмаяпти.

Ушбу вазиатни ҳисобга олган ҳолда, ўтган 2019/2020 ўқув йили кириш имтиҳонида, абитуриент томонидан тўпланган балл бу йил учун ҳам ҳақиқий деб ҳисобланади ва ушбу абитуриентлар Тошкент шаҳридаги Турин Политехника Университетига 2020/2021 ўқув йилида кириш имтиҳонларисиз қабул қилинади!

Бир академик йил Тошкентдаги Турин политехника университетида таълим олиш учун тўлов миқдори 28 500 000 (йигирма саккиз миллион беш юз минг) сўмни ташкил этади.

Зарур ҳужжатлар, имтиҳонлар тартиби ва бошқа маълумотлар ҳақида батафсил: www.polito.uz сайтида.

Kun.uz таҳририяти бугунги илм-фан, таълим, инновацион тадқиқотлар ва уларнинг аҳамияти ҳақида тадқиқотчилар билан суҳбатларни давом эттиради. Навбатдаги суҳбатдошимиз ЎзРФА генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти микроорганизмлар биотехнологияси лабораторияси мудири, биология фанлари доктори Бахтиёр Расулов бўлди.

Суҳбатда бугунги илм-фан муаммолари, тадқиқотчилар учун яратилган шарт-шароитлар жаҳон тажрибаси билан таҳлил қилинган ва таклифлар билдирилган. Шунингдек, микроорганизмлар биотехнологиясида амалга оширилаётган ишлар, минерал ўғитдан афзаллиги исботланган биоўғитлар, нанобиотехнологик тадқиқотлар ҳақида билиб олишингиз мумкин.

— Сиз фаолият юритаётган илмий муассаса қачон ташкил этилган ва бугун бу ерда олиб борилаётган илмий ишланмалар нимага йўналтирилади?

— Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти 1992 йилда собиқ Ўрта Осиё фитопатология институти асосида ташкил этилган. Фанлар Академиясининг йирик институтларидан бири ҳисобланади. Институтда селекция, генетика, ўсимликлар физиологияси ва биохимияси, микробиология соҳалари бўйича илмий изланишлар олиб борилади. Бу илмий изланишларнинг асосий натижалари, фан йўналишларининг номидан маълумки, асосан, қишлоқ хўжалигига татбиқ қилинади. Бевосита ўз тадқиқот соҳам ҳақида гапирадиган бўлсам, лабораториямиз микроорганизмлар биотехнологияси деб номланади. Қишлоқ хўжалиги ва тиббиётда аҳамиятга эга бўлган микроорганизмлар, жумладан бактерияларни ва уларнинг маҳсулотларини (иккиламчи метаболитлари – полисахаридлар, оқсиллар, полипептидлар, антибиотик табиатли моддалар) ўрганадиган лаборатория ҳисобланади. Ўтган ўн йил давомида бир неча миллий ва халқаро лойиҳалар бажарилган. Масалан, минерал ўғитлар ўрнини босувчи биологик ўғитлар, биопрепаратлар, айрим органик бирикмалар – биополимерлар ўрганилиб амалиётга татбиқ этилган. Асосий илмий ҳамкорларимиз Хитой Халқ Республикаси Фанлар академиясининг физика-химия институти ва экология-география институти ва бошқа муассасалар ҳисобланади.

— Илмий тадқиқотлар, унга яратилган шароитлар, лабораториялар ҳолати қай даражада қониқарли тадқиқотчи учун?

— Афсуски, ҳозирда Ўзбекистон илм-фани учун хос бўлган муаммо бизнинг институтни ҳам четлаб ўтмаган. Ҳамма ерда бир хил муаммо: замонавий асбоб-ускуналар етишмайди ёки умуман йўқ. Саноқли илмий муассасаларда замонавий илм-фан билан шуғулланиш имконияти мавжуд. Кўплаб институтларда бу жуда катта муаммо ҳисобланади.

Дунёда ҳозир илм-фан ва унга боғлиқ технологиялар жадаллик билан ривожланмоқда. Уларнинг асосида фундаментал фан ётади. Фундаментал фан ютуқлари амалий тадқиқотларга кўчади ва инновацион лойиҳа сифатида татбиқ этилиши ўрганилиб, якунланади. Бу уч муҳим жараён бизда бошидаёқ узилиб қолади, чунки фундаментал муаммолар ўрганилмайди. Фундаментал фансиз унинг кейинги босқичларини гапириш фойдасиз.

Биология бошида таснифий фан сифатида юзага келган. Классик биологиянинг вазифаси бирор бир организм ёки ҳужайрани тавсифлаш эди. Замонавий биология эса экспериментал фан. Яъни биологик объектлар устида тажрибалар қилиняпти: масалан, уларнинг ДНКси ўзгартириляпти, генлари манипуляция қилиняпти, бошқа организм генлари кўчириляпти ёки «ўчириляпти». Молекуляр биология, ҳатто, минимал геномни яратишга имкон беради. Мана шу ишларни олиб бориш учун ўта замонавий, ултра аниқликда ишлайдиган жиҳозлар керак. Табиийки, бу жиҳозлар ўта қиммат туради. Минг афсуски, ҳозирда бизга сув ва ҳаводек керак бўлган жиҳозлар институтимизга етиб келмаган.

Муаммонинг яна бир томони шундаки, аниқ ва табиий фанларда фақат назария билан чекланиб бўлмайди. Назарияни маълум бир амалиёт, эксперимент билан исботлаб бериш керак. Бизда салоҳиятли кадрлар кўп, лекин моддий-техник база бўлмагандан кейин улар ўз иқтидорини кўрсатиш учун чет элга чиқиб кетишга мажбур. Масаланинг бошқа салбий томони – хорижга кетган олимдаги илмий ғояга чет элдаги иш берувчи, ишга таклиф қилувчи ҳам шерик бўлади. Хоҳлаймизми-йўқми — бу аччиқ ҳақиқат. Ўз тажрибамдан қиёс, Хитойда физика-химия институтида ишлаганман, нимаики ғояни ўйлаб топган бўлсам, уни хитойликлар билан бўлишганман. Қайси маънодаки, аввал илмий мақола ёзамиз, унда иш берувчининг исм-шарифини қўшамиз. У ердаги иш берувчилар прагматик халқ, агар қўлингиздан иш келса, яна ўзларининг молиявий манбаларини таклиф қилади. Илм-фан, тадқиқотларни молиялаштирувчи алоҳида вазирликлари бор. Тажрибамдан маълумки, илмий ғоя раҳбарга ёки молияловчи томонга ёқса, албатта, буни қабул қилади, қўйиб юбормайди. Ва четдан келган олимдан максимал даражада фойдаланишга ҳаракат қилади. Бизда бунинг тескариси, яъни шароит чекланган, фақат ўта муҳим, кераклилари олинади. Кейин молиявий жиҳатдан ҳам чегараси бор, унга қараб лойиҳанинг нечадир фоизидан воз кечишга тўғри келади. Бу бор нарса, тан олиш керак!

Буларнинг барчаси бўшлиқни вужудга келтирган, бўшлиқни тўлдириш учун кўпгина иқтидорли олимлар етакчи илмий муассасаларга кетишга мажбур бўлмоқда. Келишга шошилмаётганининг ҳам сабаби шунда. Агар бизда ҳам шароит яратилса, Ўзбекистонга қайтиб, илмий ишини давом эттиради. Масалан, ўзимдан қиёс, Хитойдаги илмий фаолиятим микроб асосли биополимерларни ўрганиш бўлган. Табиатда мавжуд биополимерларни олишнинг яна бир йўли бактериялар орқали синтез қилиш ҳисобланади. Масалан, ўсимликдаги полисахаридни бактерия ҳужайраси ҳам ҳосил қилади. Мен у ерда полисахаридларни ҳосил қилувчи бактерияларни топдим ва ўша биоматериалларни синтез қилиб кўрсатдим. Ҳамкорларим химик эди ва бу уларга ёқиб қолди. Яна қўшимча шартнома таклиф қилишди, ҳатто магистр ва PhD докторантлардан шогирд олиб ишлашни ҳам тавсия қилишди. Кейин ўша олинган биоматериалларга кумуш нанозарралари бириктириб, янги нанобиоматериаллар олдим. Бу ишларни Хитойда қилишимизга сабаб у ерда шароит, асбоб-ускуна, муҳит бор. Буни нима учун айтяпман, агар жиҳозлар, асбоб-ускуналар Ўзбекистонда бўлса, шу ерда ҳам қилса бўлади. Буни бемалол уддалай оламиз.

— Сизнингча, илм илм учунми ёки илм — инсон, умуман, жамият, давлат фаровонлиги учунми?

— Илмни хослар учун дейиш ҳам мумкин. Чунки илмнинг мураккаблигини бор бўйича тушунгани учун ҳам олим олим-да. Шу билан бирга олимнинг, илмнинг ҳозирги вазифаси, масъулияти иқтисодни, жамиятдаги кўплаб муаммоларни ҳал қилишга қаратилган бўлиши керак. Масалан, бизнинг лабораториямизнинг бир йўналиши қишлоқ хўжалигидаги минерал ўғитлар сарфини камайтириш, иложи бўлса, йўқотиш ва ўрнига янги турдаги биологик ўғитларни таклиф этиш ҳисобланади. Биз «Биоазот» биопрепаратини (биоўғити) таклиф қилганмиз ҳам. Биологик ўғит бу йил ҳам синовдан ўтди ва минерал азот ўрнини юз фоиз боса олди. Бунинг вазифаси тупроқда кўпайиб ўсимликка минерал эмас, биологик ҳолатдаги азотни етказиб бериш.

— «Биоазот» биопрепаратининг таркиби, фойдали хусусиятларини тавсифлаб берсангиз.

— «Биоазот» биопрепаратининг асосини азот ўзлаштирувчи Azotobacter chrooccoccumбактерияси ва унинг ўсимликларга фойдали табиий бирикмалари – полисахаридлари, витаминлари, аминокислоталаридан иборат. Бактерия ўсимлик илдизларида кўпайиб, ҳаводаги азотни олишга ўтади. Маълумки, ҳавода 78 фоиз азот бор. Бактерия ҳаводаги азотни ўзлаштириб биологик азотга, мисол учун, оқсилга, полипептидга, аминокислотага айлантиради. Бу нарсалар ўсимликка ўзлашади. Содда қилиб тушунтирилса, ҳаводаги азот билан деҳқончилик қилинади. Таққослаш учун келтираман, минерал азот бу — ўлик материя, биологик азот — тирик материя, ўсимлик ҳам тирик материя. Ўсимликка тирик материя керакми, ўлигими? Албатта тириги, тирик материядан кўпроқ нафланади. Ўсимликнинг биологик азотга сезгирлиги, мойиллиги жуда юқори.

Бир нарсани таъкидлаб ўтишим керак, қишлоқ хўжалигида, деҳқончиликда минерал ўғитлар сарфи жуда пала-партиш йўлга қўйилган. Ҳозиргача эски методлар билан ишланади. Шунингдек, минерал ўғитлар билан ўғитлашда йўқотиш, исроф жуда катта. Масалан, 100 кг минерал азотни тупроққа берсак, унинг тенг ярми ҳавога чиқиб кетади. Тупроқнинг табиий азот баланси ҳам бор. Яъни тупроқда азотсизлантирувчи бактериялар ҳам яшайди. Бу табиий жараён бўлиб, буни биологияда денитрификация – азотсизланиш дейилади. Ўсимлик максимум ўзлаштирса 15 фоиз минерал азотни ўзлаширади. Бу дегани, 100 кг азотдан фақат 15 килограммидан фойдаланяпмиз, холос. Мана шу каби исрофни йўқотиш учун, қишлоқ хўжалигидаги сарф-харажатни камайтириш учун ҳам юқоридаги биопрепаратлар яратилган ва таклиф қилинмоқда.

— Мазкур «Биоазот» биопрепаратидан қишлоқ хўжалигида синаб кўрилдими, натижалар қандай?

— Бу ишланма Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 июндаги ПҚ-3855 қарорига киритилган. Шунга кўра, «Алоқабанк» ва институтимиз таъсисчилигида «BIOAZOT IGBR» МЧЖ тузилди. Унинг вазифаси «Биоазот» биопрепаратини ишлаб чиқариш ва сотишдан иборат. Яъни илмий ишланмани тижоратлаштириш. «Биоазот»нинг татбиқ этилганига келсак, ўтган йили Бухоро вилояти Ромитан туманидаги агрокластернинг 2 минг га майдонда қўлланди. Бу йил шунингдек, Пскент туманидаги «Nature Cotton» МЧЖ кластерига ҳам етказиб бердик. Анъанавий минерал ўғитлардан фарқи уларнинг ўта арзонлигида. Минерал ўғитдан камида 10 марта арзон тушади. Иккинчидан, тез таъсир этади ва ҳосилдорлик 10 фоиздан 25 фоизгача ошади. «Биоазот» таркибидаги бактериялар тупроқларни соғломлаштиради, унумдорлиги ва ғоваклигини кескин оширади.

— Исроилда магистратурада таҳсил олгансиз ва бир муддат Хитойда илмий иш қилгансиз. Тизим, шарт-шароит, имконият жиҳатдан Ўзбекистон билан таққослаганмисиз?

— Мен 2006-2007 йилларда Исроилда Бен Гурион университетининг Albert Kartz International School да ўқиб, Zuckerberg Institute of Environmental Microbiology да илмий иш қилганман. У ерда шароит, муҳит бошқача, энг асосийси, меҳнатга, ишга, фаолиятга муносабат бошқача эди. Шунинг учунми — кун бўйи лабораторияда вақтимиз қандай ўтганини билмай қолардик. Кейин асбоб-ускуна, реактив масаласида муаммо бўлмасди, оператив ишланарди. Ҳозирги даврда замонавий фанни ташкил қилиш, бошқариш бўйича Хитой тажрибаси менга маъқул келди. Сабаби, Хитойда олим олимлигини қилади. У ғоя муаллифи ва ўз ғоясини қандай қилиб амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар белгиловчи киши ҳисобланади. Олим ғоя беради, уни амалга ошириш йўлларини кўрсатади. Масалан, мен ўзим қидирган моддани синтез қилсам, унинг физик-кимёвий хусусиятларини аниқлаш учун лойиҳа раҳбари тегишли лаборатория ёки компанияларга юборади. Ёки ДНК – ген – ген кластерини манипуляция қилмоқчисиз. Жараённинг симуляцияси ёки дизайнини ишлаб чиқиб тегишли компанияга юборасиз. Ўша конструкцияларни қилиш, тажрибада текшириш энди компания зиммасида. Олим техник ишлар билан шуғулланмайди, балки илмий ғоянинг амалга ошишини бошқаради, бошқача айтилса, ўзига хос менежер.

Бизда фанга ёндашув ҳам ўзига хос-да. Хориждаги олим бутун кунини фаннинг битта муаммоси билан ўтказса, биз эса қаердан яна пул топиш мумкин, ким билан қанақа иш қилиш мумкин, олинган моддани қаерга анализга беришим керак, ким билан келишишим, ким билан шартнома тузишим керак каби нарсаларни ўйлаб юрамиз. Биз «универсал»миз: ҳам маркетинг, ҳам менежмент билан шуғулланамиз, ҳам бозор қидирамиз — хуллас, ёндашувни ўзгартириш керак-да.

Дунё тажрибасида олим ўз номини бренд даражасига чиқаришга ҳаракат қилади. Масалан, илмий бир муаммо бўйича ўша исм-шариф бренд бўлиши керак. Бу нарса хорижда ҳар бир олимнинг қон-қонига сингиб кетган. Ҳар бир мақоласига, илмий тажрибаси натижасига шу жиҳатдан ёндашади, жиддий қарайди. Импакт фактори юқори бўлган журналларда мақола чиқаришга ҳаракат қилади. Олимнинг даражаси, категорияси, таснифи импакт факторига, Ҳерш индексига (H-index) қараб белгиланади. Афсуски, бизда ҳалигача бунга эътибор берилмайди. Бошқа томондан, эътибор берилиши учун олимнинг ўзи ҳам тайёр бўлиши керак. Агар лойиҳа беришда лойиҳа раҳбарининг, аъзоларнинг импакт факторига, Ҳерш-индекси асосий мезон қилиб олинса, талаб бўлса, ҳамма шунга қараб ҳаракат қилади.

Шундай олимлар, илмий гуруҳлар борки, 20-30 йил ишлаган, лойиҳа олган, миллион-миллион пул олган, лекин бирорта импакт фактори бор журналда мақола чиқармаган.

Нима учун импакт факторига биринчи ўринда қараш керак деяпман? Бундай журналларда мақола эълон қилиш осон эмас. Минг бир чиғириқдан ўтади, илмий янгилиги бўлса, нашр қилинади. Олимларимиз шунга ҳаракат қилишса, илм ўз-ўзидан ривожланиб кетади.

Бизда яна битта муаммо бор: илм монополияга айланиб қолгандек туюлади менга. Ўзим мисолимда тушунтирсам. Масалан, мен бактерия экзополисахариди билан шуғулланаман. Бошқа ҳеч ким шуғулланмайди, дейлик. Мен билан ким рақобат қилади? Ким менинг илмий фаолиятимга баҳо беради? Шундай бўлгандан кейин, ишимга баҳога беришга, айтайлик, ферментлар билан шуғулланадиган олимни таклиф қилишади. Ўша олим ишимнинг паст-баландлигини қаердан билади? Мен унинг ишини қандай тушунаман? Фан монополияга айланиб қолгани ҳам уни тормозланишига олиб келмоқда. Агар бир соҳа билан бир неча киши ёки бир неча илмий гуруҳ шуғулланса, бир-бирини тафтиш қилиш кучаяди. Бизда микробиология бўйича ишни микробиолог кўрса бўлади, дейилади. Бу хато фикр. Чунки тиббиёт микробиологияси, қишлоқ хўжалик микробиологияси каби кўп йўналишлар бор. Табиийки, озиқ-овқат микробиологияси билан шуғулланадиган олим тиббиёт микробиологияси бўйича қилинган ишга баҳо беролмайди.

— Импакт факторли журналларга юборилган мақола қандай текширилади?

— Дейлик, Чехияда чиқадиган Folia Microbiologica журнали, импакт фактори 1.5. Журналга бактерия полисахариди ҳақида мақола юборсам, журнал муҳаррирлари дунёда қайси давлат, институтда бактерия полисахариди бўйича шуғулланадиган олимларга тақриз учун жўнатади. Улар текшириб ижобий ёки салбий баҳосини беради. Илмий янгилик шундай сараланади. Биздачи? Битта журналга мақола олиб борамиз. Тақриз олиб келинг, дейди. Тақризчининг олдига тақризни ёзиб олиб борамиз. Ўзимиз ҳақимизда роса мақтаймиз, баъзи камчиликларини кўрсатган бўламиз… Бу нарса айни илмга хиёнат! Бу билан на фан, на давлат ривожланади. Ўз-ўзини алдашдан бошқа нарса эмас бу. Шогирдларимга доим айтаман, ёлғон иш қилма, ёлғон гапирма. Иложи борича жиҳозда билан ишла, натижа ол, жадвал ёзма, график чизма, деб маслаҳат бераман. Чунки импакт факторли журнал тажрибалар ўтказилган жиҳоз берган маълумотни сўрайди. Сохталик аниқланса, олим «қора рўйхат»га тушади. Elsevier ёки Springer каби нуфузли нашриётлар натижаларни сохталаштирган ёки плагиатда айбланган олимларнинг мақолаларини 5 йилгача нашр қилмаслиги мумкин. Шунинг учун ҳам ўзини ҳурмат қилган олим иккита нарсадан қочади: плагиат ва илмий натижаларни сохталаштиришдан. Иккинчиси, доим юқори импакт факторли журналларга интилади. Мана шу нарсанинг ўзи саралаб беради сарагини саракка, пучагини пучакка. Буни илмий даражалар берувчи ташкилотлар, муассасалар эътиборга олса, нур устига нур бўлади.

— Хитой ва Ўзбекистонда илмий иш ҳимоя қилиш орасидаги фарқ қандай?

— Хитойда илмий иш ёқлаш Ўзбекистондагидан ер билан осмонча фарқи бор! Мен ўзим у ердаги ҳимояларда қатнашганман. Илмий ишни баҳолаш учун асосий восита, мезон илмий мақола ва диссертация. Шу асосда баҳоланади. Бошқа ҳужжатлар, қандайдир шакллар ва бошқа нарсалар талаб қилинмайди. Илмий даража бериш уларда жуда осон, ортиқча ҳужжатбозликсиз кечадиган жараён. Бу нарса қачондир, албатта, бизга ҳам кириб келади.

— Шу саволни беришим табиий, ўша жойларнинг ўзидан ишлаш учун таклифлар бўлганми?

— Таклифлар кўп бўлган, ҳаттоки, оилавий боришга ҳам таклиф қилишган. Ўша ерларда юрсам ҳам бўларди, аммо инсонни ичида бир илинжи, туйғуси бўладику, кўпроқ ўз юртига тортиб турадиган. Бир томондан менга алам қиларди ҳам, нега мен ўз салоҳиятимни булар билан бўлишишим керак!? Шуларни ҳам ҳисобга олиб 2018 йилда қайтишга қарор қилганман. Бизнинг авлодга катта бир масъулият — йўл яратиш масъулияти тушган. Ҳамма ўзини четга олиб қолаверса, бу машаққатлар биздан кейингиларга тушади. Америкалик, россиялик, хитойлик қилган ишни ақлим етиб туриб нега қилмаслигим керак? Олимда миллий ғурур бўлиши керакмасми? Қайтиш керак, қийинчилик бўлмайди эмас, бўлади, лекин илм-фан ривожига ҳиссамизни қўшишимиз керак.

— Яқинда ижтимоий тармоқдаги «пост»ларингиздан бирида диссертация ҳимоя қилганингиз тўғрисида маълум қилдингиз. Илмий тадқиқотингиз нима ҳақда бўлди?

— Яқинда ҳимоя қилган докторлик диссертациям мавзуси: «Диазотроф ризобактериялар экзополисахаридлари асосида кумуш нанозарралари олиш ва уларнинг антимикроб хусусиятлари механизмлари тадқиқи». Мана шу қўлимдаги нарса азот ўзлаштирувчи бактерияларнинг полисахариди. Бу полисахаридга мен кумуш нанозарра улаганман. Буни қишлоқ хўжалигидаги касалликларга қарши қўллаганман, синаганман.

— Сиз тадқиқот натижасида олган нанобиоматериалларнинг амалий аҳамияти қандай?

— Биз ўрганган биоматериалларни дастлаб, тупроқларимиздаги тузларни эримайдиган ҳолга ўтказиш учун қўллаганмиз. Ўзбекистон қишлоқ хўжалигидаги энг катта муаммо тупроқ шўрланиши ҳисобланади. Статистик маълумотларга кўра, 80 фоиздан ортиқ суғориладиган майдонларимиз шўрланган. Шўр далада деҳқончилик қилиш қийин. Ўсимлик яхши ўсмайди, ҳосил паст бўлади. Дунё миқёсида шўрга қарши курашиш учун кўплаб тажрибалар қилиняпти. Умумий битта хулосага келинганки, тупроқдаги тузни йўқотиб бўлмайди. Тўғри, сув билан ювилади, лекин сув танқислигини ҳисобга олсак, бу иложсиз бўлиб бораверади. Ечим сифатида бир усул таклиф қилинмоқда – ўсимлик ўсаётган вақтида тузни маълум муддат тупроқда қотириб қўйиш керак. Туз эриганда салбий таъсир қилади. Эриган ҳолдагина туз ўсимлик ҳужайраларига салбий таъсир кўрсатади. Биз таклиф қилаётган модда тузни ютади ва эримайдиган комплексга айланади. Бизнинг биоматериалимиз қўлланганда туз эримайдиган ҳолатга ўтади. Ўсимлик ўсадиган, ривожланадиган, ҳосил берадиган даврида туз боғланган бўлади, эримайди. Сув ўзи ўсимликка киради, туз тупроқда қолиб кетади.

Иккинчи фойдали жиҳати, вақт ўтиши билан биоматериал парчаланади ва ўсимлик учун озуқага айланади. Бу ушбу биоматериалларимизнинг биринчи қўлланиш соҳаси. Иккинчиси қум ва тузларни қотириш. Ўтган йили Хоразм вилояти ва Қорақалпоғистонда туз ва қумнинг учиши кузатилди. Бундан ўша ерда фойдаланилса, туз ва қумни қотиради, учувчанлигини йўқотади.

Учинчи асосий жиҳати эса, шу биоматериаллар асосида кумуш нанозарраси сақлаган нанобиоматериал ҳосил қилиш мумкин. Докторлик ишим айнан нанобиоматериаллар олишга қаратилган эди. Бу нанобиоматериаллардан ҳозирда хорижда тиббиётда қўлланмоқда.

— Суҳбатларингизнинг бирида нанотехнологиялар бизга бегона эмаслигини айтгансиз. Шу ҳақда тўхталсангиз?

— Кумуш нанозарраларининг фойдаси қадимдан маълум бўлган. Миллий табобатимизда қўлланган. Қадим туркийларнинг бир одати бўлган, кумуш тақинчоқларни, гиёҳларни сувга солиб, ўша сувга чақалоқлар ювинтирилган, яралар тозаланган. Истеъмол ҳам қилинган. Лекин одамлар фойдаланаётган модда нанозарра эканини билишмаган. Кумушнинг шифобахш хусусияти деб билишган. Замонавий нанотехнология кумуш сувда маълум миқдорда эриши – ионлар (зарядланган зарралар) ҳолида ажралиши ва ўсимликлар таркибидаги моддалар таъсирида нанозарраларга айланишини исботлаган. Бу ҳақда юзлаб илмий мақолаларни топишингиз мумкин. Кумуш нанозарралари бўлган сувлар ёрдамида касаллик қўзғатувчи бактериялар йўқолган.

— Нанотехнология келажак асри. Ўзингиз ҳам бунинг бир йўналишида тадқиқот олиб борасиз. Мутахассис сифатида нанотехнологик тадқиқотларнинг Ўзбекистондаги устувор вазифалари сифатида нимани кўрасиз?

— Ҳозирги замонавий материалшуносликда нанокомпозиция ва нанобиокомпозициялар олиш борасида ишлар кетяпти. Олдин бизга маълум бўлган моддаларнинг нано кўринишлари олиняпти. Ундан фойдаланиш соҳалари жуда кенг. Электроника, фотохимия, тиббиёт, озиқ-овқат, косметика, ҳарбий саноатгача бор. Илғор давлатлар илмий тадқиқот институтлари илмий ишларни патент қилиб қўймоқда. Тез орада у патентларга эҳтиёж туғилади. Ҳозир нанотехнологияларни йирик масштабда ишлаб чиқариш имконияти бўлмаслиги мумкин. Лекин ривожланиш бир ерда турмайди. Бугун бўлмаса, эртага ўша нанозаррани кенг миқёсда конвейер услубида ишлаб чиқарадиган линиялар, жиҳозлар, асбоб-ускуналар чиқади. Ана шунда тайёрлаб қўйилган патентлар биринчи планга чиқади.

Ўзбекистонга келсак, нанотехнология энди ривожланяпти. Ядро физикаси, Умумий ва органик кимё, Микробиология, Ион-плазма ва шунингдек, бизнинг институтимизда дастлабки ишлар қилиняпти. Фикримча, Ўзбекистонда нанотехнология билан шуғулланаётганларни уюшма ёки илмий гуруҳ қилиб йиғиш керак. Дунёда ҳозир нанотехнологиянинг қайси муаммоси билан ишлаяпти, буни ўрганиш керак. Ҳеч бўлмаса назариясини. Чунки шундай тадқиқотлар олиб бораётган давлатлар ҳеч бўлмаса бозор мақсадида киради. Бизга таклиф этиладиган наномаҳсулотлар ёки улар асосидаги хизматларнинг ортидаги хавф-хатарни баҳолай олиш, кўра олиш даражасида бўлишимиз лозим. Оддий мисол, ҳозир нанозарра сингдирилган пайпоқлар кириб келди. Фойдали хусусиятини билдик. Ювилганда пайпоққа сингдирилган нанозарра сувга ажралади. Оқова сув орқали табиатга чиқиб келяпти. Натижада, табиатда нанозарранинг экотоксиклик хусусияти пайдо бўлмоқда. Биз бунга қарши қандай курашиш кераклигини излаб топишимиз керак. Шунга қиёсан улар ҳақида билишимиз ва ўзимизнинг ҳимоя тизимларни шакллантириш керак деб ўйлайман.

— Келажак режаларингиз?

Режаларимиз катта. Биринчиси, фундаментал аҳамиятли илмий лойиҳаларимизни давом эттириш. Хитойда ишлаётганимда бир лойиҳани бошлаганман. Ген маълум бир юклама билан ишлаганда (экспрессияланганда) унинг маҳсулоти (ўша ген синтезлайдиган) кимёвий таркибининг ўзгаришини аниқладик. Биз ўрганган микроб биополимерларида биринчи марта кузатилди бу ҳолат. Дастлабки натижалар олинган. Йирик илмий мақола ҳам тайёрлаб қўйдик. Шу ишнинг қолган қисмларини ҳам давом эттиришимиз керак. Иккинчиси, қанчадан-қанча тайёр ишланмаларимиз бор. Уларни ишлаб чиқаришга жорий қилмоқчимиз. Ниятимиз Ўзбекистонда микроб биотехнологияларига асосланган биологик деҳқончиликни йўлга қўйиш. Буни исботладик. Масалан, Тошкент вилояти Янгийўл тумани Калган массивидаги буғдой далаларида минерал ўғит ишлатмай биологик ўғит ёрдамида 50 ц/га буғдой ҳосили олинди. 2013 йилда эса Пскент тумани «Олтин қир неъмати» фермер хўжалигида биологик усулда 63 ц/га буғдой (лалми ер бўлганидан мажбурияти 27 ц/га) олинди. Биоўғитлар ёрдамида биологик деҳқончилик Ўзбекистоннинг бошқа вилоятлари, жумладан Наманган, Жиззах ва Самарқанд вилоятлари далаларида ҳам синовдан ўтган. Ушбу ишларни амалга оширсак, Республикамиз иқтисодига, фанга арзимаган бўлса ҳам ҳиссамизни қўшган бўлардик.

Сиз Менделеевнинг кимёвий элементлар жадвалини ёддан биласизми? Дунёдаги энг қимматбаҳо элемент олтин ва платина эмаслигини-чи? Илм соҳиблари учун энг юксак мукофот бўлган Нобел лауреатлари фаолияти билан танишмисиз? Улар фандаги қайси ишлари учун мукофотга лойиқ топилган?

Ҳамма қатори мактабда ҳам, коллеж/лицейда ҳам кимё фанини ўқиган, ахборот истеъмолчиси бўлган ҳар ким юқоридаги саволларга жавоб топиши қийин. Бу борада Мирзо Улуғбек туманидаги 210-сонли мактаб ўқувчиси 8 яшар Зафаржон Қўчқоров ва унинг 6 ёшли синглиси Зебохон Қўчқоровада аниқ жавоблар бор.
Улар ноёб истеъдод ва ҳайратланарли даражада кучли хотира соҳиблари. Гап шундаки, Зафаржон уч дақиқа ичида Менделеев кимёвий элементлар жадвалини аниқ тартибда ёддан айтиб бера олади. Зебохон эса ҳозиргача кимё фани бўйича Нобелга лойиқ кўрилган 172 нафар олимнинг исм-шарифи ва кашфиётини номма-ном айтиб бера олади. Уларнинг бу қобилиятига ишонч ҳосил қилиш мақсадида суҳбатга тортдик.

Видео: Youtube

Видео: Mover (tas-ix)

Зафаржон 4 ёшидан бошлаб кимёвий элементлар жадвалини ўрганишни бошлаган.

«Ойижоним менга атрофимиздаги барча нарсалар кимёвий элементлардан ташкил топганини айтдилар. Бу менинг кимёга бўлган қизиқишимни яна ҳам оширди», – дейди у.

Ҳали жуда ёш бўлишига қарамай, унинг кимё бўйича мулоҳазаларини эшитиб, ҳайратланмасликнинг иложи йўқ.

«Дунёдаги энг қимматбаҳо элементлар кўпчилик ўйлагандек олтин ёки платина эмас. Бу калифорний ва осмий. Жаҳон бозорида калифорнийнинг бир грамми 10 млн АҚШ долларига тенг. Бу қимматбаҳо металл Америкада ва Россияда лаборатория усулида сунъий олинади. У тиббиёт, ядро физикаси, самолёт ишлаб чиқариш, олтин ва кумуш захираларини излаб топишда фойдаланилади. Иккинчи қимматбаҳо элемент эса осмий. Унинг бир грамми 10 минг еврога тенг. Бизга қўшни бўлган Қозоғистон осмий қазиб олувчи ва сотувчи ягона давлат ҳисобланади. Мен ўйлаб қолдим: Қозоғистон ва Ўзбекистоннинг ер ости геологияси жуда ўхшаш. Шунинг учун Ўзбекистонда ҳам осмий излаб кўриш керак» .

Ҳали мактабга ҳам чиқмаган олти ёшли Зебохон эса уч ёшиданоқ акасининг ёрдами билан кимё оламига кириб борган.

«Менга нобелчи олимлардан Мария Склодовская-Кюри жуда ёқади. Чунки у иккита янги элемент: радий ва полонийни кашф этган. Икки марта ─ физика ва кимёдан Нобел мукофотини олган. Мен ҳам катта бўлсам, Кюрига ўхшаган машҳур кимёгар олима бўламан», ─ дейди жажжи олима.

Энг эътиборлиси шундаки, ака-сингиллар 2019 йил Россияда бўлиб ўтадиган Халқаро Нобел Конгрессига таклиф қилинган. Апрель ойида Тошкент шаҳрига махсус ташриф билан келган Халқаро Нобел марказининг Президенти, Нобел медали совриндори, академик Вячеслав Тютюнник уларнинг кимё бўйича билимларини имтиҳон қилди ва истеъдодини эътироф этди. Бу эътирофнинг самараси ўлароқ, Зафаржон ва Зебохонни Конгрессга шахсан таклиф қилди, уларга маъруза қилиш имкониятини ҳам берди.

«Вячеслав Тютюнник менга «илгари барча нобелчиларни биладиган одам фақат мен эдим, энди иккита бўлибмиз. Бирон киши мендан лауреатлар ҳақида сўраса, Ўзбекистондаги олти яшар қизалоқдан сўранглар, деб айтаман», дедилар. Мен бундан жуда ҳам хурсанд бўлдим», ─ дейди Зебохон.

Ёш кимёгарлар ўзларининг келажакдаги орзу ва режалари ҳақида гапириб беришди. Зафаржон ҳозирданоқ ўз олдига жиддий мақсадларни қўйган. У Ўзбекистонда кремний заводини қурмоқчи. Бунинг боиси билан қизиқдик.

«Кремний заводи ўзимизда қурилса, унда қуёш панелларини ясаб, одамларга арзон нархда сотиш мумкин бўлади. Шунда ҳамма ўз уйига қуёш батареяларини ўрнатади. Чунки Ўзбекистонда йил давомида қуёш чарақлаб туради», ─ дейди у билимдонлик билан.

Лекин бу ҳали ҳаммаси эмас. «Мен келажакда катта кимёгар бўламан, янги кимёвий элемент кашф этаман, Нобел мукофотини қўлга киритаман», ─ дейди у. Зафаржон ҳатто нобелчи олимлар билан мунозарага киришишга ҳам тайёр кўринади. «Мен Конгрессда япониялик Нобел совриндорлари билан суҳбатлашмоқчиман. Чунки Менделеев кимёвий элементлар жадвалига улар киритган элементларнинг атом массаси мавжуд эмас. Бу мени ўйлантириб қўйди. Ҳар бир элементнинг, у лаборатория шароитида олинган бўлса ҳам атом массаси берилган бўлиши керак», ─ дея таъкидлади у.

Зебохон эса Конгрессда Альфред Нобелнинг оила аъзолари ва барча Нобел совриндорлари билан учрашиб, суҳбатлашиш истагида.

«Мен ўзим ёд олган ҳар бир Нобел лауреатини яхши кўраман. Улар менинг юрагимда», ─ дейди болаларча беғуборлик билан ёш олима.

Мазкур видеода ака-сингил кимёгарларнинг ноёб иқтидорига ўзингиз гувоҳ бўлишингиз мумкин.

Ўзбеклар учун 9 тоннали палов ва 5 тоннали сумалак тайёрлаш Гиннес рекордлар китобига киришнинг ягона йўли эмас. Ноёб истеъдод, илмга муҳаббат ва изчил меҳнатни ўзида жамлаган Зафаржон ва Зебохон каби вундеркиндлар билан ҳам дунёни ҳайратга солиш, Гиннес Рекордлар китобини пазандалик билан эмас, юқори интеллектуал салоҳият орқали забт этиш мумкин. Фақат бундай истеъдодларни ўз вақтида пайқаш, ривожлантириш, ўзини тўлақонли намойиш этиши учун керакли барча шароитларни яратиб бериш керак. Модомики бу болалар эрта ёшиданоқ кимёга бу қадар меҳр қўйган экан, тўғри йўналтириб, қобилияти сайқалланса, яқин келажакда ўзбеклардан ҳам Нобел лауреатлари чиқиши ҳеч гап эмас.

Ўзбекистон Президентининг қарори билан 2019/2020 ўқув йилида олий таълим муассасаларига ўқишга қабул қилишнинг давлат буюртмаси параметрлари тасдиқланди.

Ҳужжатда кўрсатилишича, Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги томонидан Олий ва ўрта махсус таълим, Бандлик ва меҳнат муносабатлари, Молия вазирликлари билан биргаликда вазирлик, идора, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ва бошқа ташкилотлар иштирокида 2019/2020 ўқув йилида олий таълим муассасаларига ўқишга қабул қилиш давлат буюртмаси ва иш берувчиларнинг олий таълим муассасалари битирувчиларига бўлган талаби параметрлари ишлаб чиқилганлиги маълумот учун қабул қилинди.

2019/2020 ўқув йилидан бошлаб:

а) олий таълим муассасаларига қабул олий маълумотли кадрларга талаб юқори бўлган иқтисодиёт тармоқлари ва соҳалари учун давлат буюртмаси асосида;

олий таълим муассасаларининг мавжуд қувватлари, моддий-техник базаси ҳамда профессор-ўқитувчилари таркибидан келиб чиқиб, олий таълим муассасалари томонидан бўйсунувига кўра вазирлик ва идоралар билан келишган ҳолда белгиланадиган бакалавриат таълим йўналишларига табақалаштирилган тўлов-контракт, магистратура мутахассисликларига базавий тўлов-контракт бўйича қўшимча қабул параметрлари асосида амалга оширилади;

б) ногиронлиги бўлган шахсларга давлат буюртмаси асосида ўқишга қабул қилиш параметрларининг умумий сонига нисбатан қўшимча икки фоизли давлат гранти асосида ажратиладиган қабул параметрлари бўйича олий таълим муассасаларининг кундузги, сиртқи ёки кечки таълим шаклларидан бирида таълим олиш ҳуқуқи берилади;

в) тўлов-контракт асосида таълим олаётган барча босқич талабаларига, ўз хоҳишларига кўра контракт қийматини стипендияли ёки стипендиясиз шаклда тўлаш ҳуқуқи берилади;

г) давлат буюртмаси параметрлари доирасида олий таълим муассасаларининг сиртқи ва кечки таълим шаклида ўқитишнинг тўлов-контракт қиймати тегишли бакалавриат таълим йўналиши бўйича кундузги ўқитиш шакли учун белгиланган тўлов-контракт қийматидан кўп бўлмаган миқдорда белгиланади;

д) магистр даражасига эга бўлган юқори малакали мутахассислар қатламини кенгайтириш мақсадида магистратурага қабул қилишда абитуриентларнинг қабул бўйича белгиланган турдош бакалавриат таълим йўналишлари негизидаги магистратура мутахассисликларидан ташқари бошқа магистратура мутахассисликлари бўйича ҳам танловда иштирок этишига рухсат берилади. Бунда, алоҳида мутахассисликлар ва уларга мувофиқ бакалавриат таълим йўналишлари рўйхати Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан белгиланади;

е) олий таълим муассасалари ректорларига (филиаллар директорлари) бўйсунуви бўйича вазирлик ва идоралар билан келишган ҳолда чет эл фуқароларини тўлов-контракт асосида ўқитиш қийматини тегишли бакалавриат таълим йўналиши ва магистратура мутахассислиги бўйича Ўзбекистон Республикаси фуқаролари учун белгиланган базавий тўлов-контракт миқдоридан кам бўлмаган миқдорда белгилаш ҳуқуқи берилади.

2019/2020 ўқув йилида Ўзбекистон Республикаси олий таълим муассасаларига давлат буюртмаси асосида ўқишга қабул қилиш параметрлари:

а) бакалаврлар тайёрлаш бўйича:

кундузги таълим шаклига – 80 430 нафар;

сиртқи таълим шаклига – 19 985 нафар;

кечки таълим шаклига – 1 985 нафар;

б) магистрлар тайёрлаш бўйича – 7 695 нафар этиб тасдиқланди.

Эслатиб ўтамиз, 2018/2019 ўқув йилида Ўзбекистон Республикаси олий таълим муассасаларига ўқишга қабул қилиш бўйича умумий квота – бакалаврлар учун 69 200 нафар, магистрлар учун 5903 нафар,  махсус сиртқи бўлимларда бакалаврлар учун 11765 нафар этиб белгиланганди.